شیر اطمینان چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است. این قطعه در انقلاب صنعتی به منظور کنترل فشار بویلر بخار بکار گرفته شده و در آن زمان توسط بشر ابداع و اختراع گردیده و به شکل کاملا ابتدایی مورد استفاده قرار گرفته، به دلیل برخورداری از کاربرد موثر، تا به امروز در صنایع و زمینه های مختلفی بکار گرفته می شود. شیر اطمینان Relief valve که به آن PSV گویند از شیر های صنعتی به شمار می آید که به منظور تنظیم فشار در خطوط انتقال بکار می رود. از دلایل عمده ی استفاده از شیرهای ایمنی حفاظت از تجهیزات می باشد. زمانیکه از شیر اطمینان درون سیستم استفاده شد با بالارفتن فشار، سوپاپ اطمینان وارد عمل شده می شود، باید در نظر داشت که قابلیت کنترل و یا تحلیل فشار داخل سیستم را ندارد. و تنها هدف کاربرد سوپاپ اینست که با بالارفتن بیش از حد فشار درون سیستم، شیر باز شود.
عمده ی کاربرد شیر اطمینان درون سیستم گرمایشی می باشد. چرا که با گرم شدن سیال طبیعی است که حجم آن افزایش یافته و در نتیجه فشار آن نیز به تبع افزایش می یابد. برای حفاظت و ایمنی افراد همچنین تجهیزات لازم است که فشار اعمال شده از سیستم خارج گردد. سوپاپ اطمینان به همین دلیل طراحی و بکار گرفته شده است. از موارد استفاده میتوان به موتورخانه، انواع سیستم های گرمایشی از قبیل پکیج، آبگرمکن، پمپ آب، خطوط لوله مورد استفاده قرار می گیرد. شیرهای اطمینان به نوعی طراحی شده که در صورت افزایش فشار، سیال را از یک مسیر جانبی به بیرون از مدار هدایت کنند، و از طریق فشار موجود را از بین می برند. و از این طریق موجب حفاظت از جان افراد و نیز قطعات سیستم می گردد. به طور عمده عوامل متعددی وجود دارد که فشار درون یک سیستم به بیش از حد مجاز برسد و نیاز به عملکرد شیر اطمینان باشد. بر اساس استاندارد 521/ISO23251 با توجه به شرایط و موقعیت سیستم ممکن موارد زیر موجب افزایش بیش از حد فشار درون سیستم شود.
عملکرد نامناسب و یا خرابی شیرهای تقلیل فشار
از کار افتادن سیستم های خنک کننده
آسیب دیدگی لوله های مبدل حرارتی
واکنش های شیمیایی درون سیستم
افزایش بیش از حد حرارت
بسته شدن مجرای تخلیه
تغییرات دمای محیط
آتش سوزی
نحوه عملکرد شیر اطمینان
شیر اطمینان به دلیل تامین و افزایش ایمنی از تجهیزات ویژه و ایمنی به شمار می آید. سوپاپ اطمینان به عنوان وسیله ای مناسب جهت جلوگیری از افزایش فشار ناگهانی در سیستم های گرمایشی، کارخانه ها و سایر تجهیزات صنعتی بکار می رود. شیرهای اطمینان به نوعی طراحی شده که با سیالات مختلف اعم از آب، بخار، گاز و یا هوای فشرده سازگاری داشته و مورد استفاده قرار می گیرد. محدودیت فشار در این تجهیزات به طور عمده ناشی از فشار قابل تحمل لوله ها و اتصالات، دستگاه ها، که محدوده فشار کارکرد امن، و یا SOL/P در استاندارد معروف است.
همانطور که اشاره شد در زمینه های مختلفی از قبیل پکیج، و سایر سیستم های گرمایشی، سوپاپ اطمینان بیشترین کاربرد را دارد. نحوه عملکرد شیر اطمینان به این صورت است که در اثر افزایش فشار درون سیستم، به طور اتوماتیک و نوع ساختاری شیرهای اطمینان، به سرعت وارد عمل شده و باز می شود. و از این طریق از ترکیدگی لوله ها و آسیب به تجهیزات مانع بعمل می آید. محل نصب آن نیز در قسمت هایی که حداکثر فشار کاری به وجود می آید، نصب می گردد. و با آزاد سازی مقداری سیال ایمنی سیستم را فراهم می آورد. با اطلاع از نحوه عملکرد شیر اطمینان، در ادامه اصطلاحات رایج در این زمینه را نیز مورد بررسی قرار می دهیم.
تنظیم فشار (set point) با هدف اطمینان از عملکرد صحیح شیر، با کمترین میزان صدا و کاهش صدمات احتمالی نقطه عملکرد و باز شدن ولو تنظیم فشار صورت می پذیرد. نقطه ی در نظر گرفته شده نباید بیشتر از محدوده فشار کارکرد ایمن (SOL/P) و یا در وضعیت کمتر تنظیم گردد و لازم است که در حد نرمال و استاندارد تعیین شده، تنظیم گردد. تنظیم فشار از این جهت حائز اهمیت است که در صورت خطا نه تنها هیچ مزیتی نداشته، بلکه در مواقع غیر ضروری نیز باز شده و موجب افزایش استهلاک و خرابی شیر اطمینان می گردد.
بالاترین فشار (Over Pressure) در این حالت فشار بالاتر از حد مجاز و نقطه تنظیم است، و مقدار آن بیش از کاربرد و استانداردهای تعریف شده می باشد. در این وضعیت شیر اطمینان به صورت کاملا باز قرار می گیرد و حداکثر ظرفیت تخلیه خود را دارا می باشد. بر اساس استاندارد BS 5500 این مقدار اختلاف فشار، در خصوص سیستم های بخار و گاز برابر حداکثر ۱۰% درصد فشار تنظیمی شیر اطمینان در نظر گرفته شده است. شیرهای اطمینان در فرآیندهایی که ممکن است در اثر ازدیاد فشار به محصول و یا تجهیزات خسارتی وارد شود از بروز این خسارات جلوگیری می کنند.
پایین ترین فشار (Blow Down) پایین ترین فشار مربوط به زمانیست که فشار پایین از نقطه استاندارد و تعیین شده، باشد. مقادیر استاندارد کمتر از 10% است که نسبت به نوع سیستم متغییر بوده و اعداد کمتر نیز تنظیم می گردد. این حالت به منظور بسته شدن کامل شیر اطمینان و پس از باز شدن، برگشت سیستم به حالت نرمال و عادی لازم می باشد. این وضعیت به Reset Differential نیز شناخته می شود.
انواع شیر اطمینان:
همانطور که اشاره شد شیر اطمینان به منظور افزایش ایمنی در سیستم های مختلف از قبیل پمپ آب، صنعت، تصفیه نفت، انواع سیستم های گرمایشی، صنایع غذایی، نوشیدنی، پتروشیمی، پروسه های نفت و گاز مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی دو نوع شیر اطمینان طراحی شده و موجود می باشد. شیرهای حساس در برابر فشار، شیرهای حساس در برابر فشار و دما. که با توجه به طراحی و نوع سیستم و متناسب با فشار و همچنین نوع سیال درون لوله ها انتخاب و تعبیه می گردد. در ادامه به انواع شیر اطمینان و کاربرد هریک پرداخته ایم.
شیر اطمینان (SV) به طور عمده در سیستم های اتوماتیک و فشار استاتیک روی گاز را تخلیه می کند، به طور عمده به صورت کاملا باز همراه با صدا عمل تخلیه را انجام می دهد، و عملکرد فنری دارد.
ریلیف ولو (RV) در سیستم های اتوماتیک توسط فشار استاتیک در مخزن پر از مایع بکار گرفته می شود. و با افزایش فشار وارد عمل می شود و عملکرد فنری دارد.
شیر اطمینان ریلیف (SRV) سیستم اتوماتیک که فشار استاتیک روی سیال و گاز را تخلیه می کند و عملکرد فنری دارد.
شیر اطمینان ریلیف با عملکرد پایلوتی (POSRV) :فرمان از راه دور از طریق پایلوت دریافت می کند، فشار استاتیک که فشار استاتیک ( از تجهیزات به حفاظت) متصل است
شیر اطمینان فشار کم (LPSV): زمانیکه تفاوت فشار در اتمسفر محیطی و خطوط لوله وجود دارد، سیستم اتوماتیکی که فشار استاتیکی روی گاز را تخلیه می کند. LPSVعملکرد فنری و یا بارگذاری دارند.
شیر اطمینان فشار وکیوم (VPSV) :زمانیکه افت فشار بین زمانی که افت فشار بین فشار خط لوله و فشار محیطی، منفی و یا نزدیک فشار اتمسفر می باشد. سیستم اتوماتیک که فشار استاتیک روی گاز را تخلیه می کند. VPSV عملکرد فنری و یا بارگذاری دارند
شیر اطمینان فشار کم وکیوم (LVSPV) سیستم اتوماتیک که فشار استاتیک روی گاز را تخلیه می کند. این شیر زمانی استفاده می شود که اختلاف فشار کم، منفی، مثبت و نزدیک به فشار اتمسفر می باشد. LPSV عملکرد فنری و یا بارگذاری دارد.